ندامت و پشیمانی

بسم ا… الرحمن الرحیم

عشق هرگز قابل توصیف نیست. حال كه به لطف خدا در این بزم عاشقی برگزیده شدیم، دعا كنیم تا خداوند بی نیازی را روزی همیشگی مان قرار دهد و به ما توانی عنایت كند تا بتوانیم نَفسِ مان را به جایی برسانیم كه تنها نیازمان را به درگاه الهی ببریم و از او مدد بگیریم. وقتی نیاز بنده فقط به درگاه الهی باشد، در حصار امن و امنیتی كامل قرار می گیرد. همان طور كه در معنی لغوی قرب می بینیم كه مفهومش نزدیكی است در به جا آوردن رسم عاشقی نیز باید بدانیم كه منظور از قرب، نزدیك شدن به بارگاه پر عظمت حضرت دوست است و همین قرب و نزدیكی است كه امنیت را برای انسان به ارمغان می آورد.

گفتیم جهاد برای هر انسانی مبارزه او با نفس خویش است. وقتی با نفس مبارزه شود، خود به خود نفس در جای مطمئن خود قرار می گیرد و انسان را صاحب نعمت ازرشمندی به نام ” نفس مطمئنه ” می كند. انسان هر چیزی را برای معاش خویش طلب كند چنانچه در حیطه ی دستورات الهی باشد، هیچ اشكالی ندارد و با بندگی كردن نیز منافاتی ندارد.

بهترین بخشش، بخششی است كه انسان از تمام داشته ی خود در عین نیاز بگذرد. بسیاری از انسان ها در دوره ی كنونی و زندگی ماشینی امروزه، وقت و زمان زیادی را به كار و فعالیت در جهت تأمین نیازهای زندگی به سر می برند اما در این حین و علیرغم زمان محدود، فرصت گذاشتن برای عشق بازی با خدا و حبیبان خدا از جمله بخشندگی هایی بزرگ است كه پاداش عظیم در بر دارد و جز خداوند كسی قادر نیست تا در مقابل چنین بخشش و گذشتی، پاداش دهد.

قرآن در هر كلمه و آیه ی خود، راهبر و راه گشایی عظیم است، می توان با اِذن الهی به هر كلام از قرآن ورود یافت و از دریای كرامت، رحمت و عنایت خدا بهره جست. خداوند بارها و بارها در قرآن فرموده كه هر كس بر من توكل كند من خود حافظ و نگهبان او هستم. اگر درونمان را بسازیم و خصوصیات عاشق و بنده ی راستین را در خود نهادینه كنیم، هرگز به بیراهه نمی رویم.

همان طور كه در این دنیا برای ملاقات با رؤسا باید مراحل مختلف را طی كرد، در عالم الهی نیز همین سلسله مراتب وجود دارد. خوشبختانه مولای كریم و اولاد پاكشان بی واسطه، نه تنها شیعیانشان را بلكه هر انسانی ( با هر رنگ، نژاد و دینی ) را كه به درگاه این بزرگواران متوسل شود، می پذیرند. علاوه بر انسان ها، حیوانات نیز به دامان پاك ائمه (ع) پناه می برند؛ داستان های واقعی فراوانی مبنی بر پناه بردن انسان های مختلف و حیوانات در شرایط های گوناگون به ائمه (ع) و معصومین (س) وجود دارد كه نشان بارزی از عطوفت و رفعت اهل بیت دارد.

همه چیز از جامدات، نباتات، گیاهان، آسمانیان و زمینیان همیشه در حال تسبیح و حمد خدای واحدند و همه چیز، برای انسان به عنوان اشرف مخلوقات آفریده شده و متأسفانه بیشترین تَحَدی، گناه و ناشكری نیز را همین انسان مرتكب می شود. وقتی با همه ی عشق وارد حیطه عاشقی می شویم نباید به خودمان شك و تردید داشته باشیم. متأسفانه شك می كنیم و دست به هنجارشكنی می زنیم و در عدم موفقیت ها از ائمه (ع) و خدای رحمان گِله می كنیم.

خداوند از بَدو تولد، انسان را بارها متذكر ساخته كه (تو را با همه شرایط، امكانات و نعمات آفریدم اما بدان كه دنیا، محل عبور، فانی و گذراست). خداوند انسان را آفرید و دنیا را مكان پیمودن برای ساخته شدن و به كمال رسیدن قرار داد تا انسانِ كامل به سوی جایگاه اصلی و ابدی خود باز گردد.

سقوط شیطان از والاترین جایگاه، مثال روشن خدا برای انسان ها است تا انسان بداند كه غرور، تكبر و عدم اطاعت از امر الهی و به دنبال این گناهان نادم نشدن، می تواند انسان را همانند شیطان از عرش تا فرش تنزل بخشد و او را مطرود، ملعون و تا یوم قیامت از هر بخششی محروم كند و مشمول عذاب الهی شود. اگر انسان در مسیر بندگی مطابق با آنچه توسط خداوند برای انسان ترسیم شده حركت كند، قطعاً به فتح و پیروزی دست می یابد. بدانیم و آگاه باشیم مأنوس شدن با قرآن بسیار عالی است اما در عین اُنس، عهدشكنی و پیمان شكنی، غضب و خشم الهی را در پی دارد.

در بحث های علمی و دانشگاهی در سطوح مختلف، دانشمندان و پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند كه نحوه تدریس، بیان، نوع گفتار و رفتار در حوزه ی آموزشی بسیار حائز اهمیت است؛ از این رو بهترین نوع آموزش، آموزشی همراه با تشویق و تنبیه هایی مقطعی و به موقع است. در گذشته به ندرت روش تشویقی در مدارس بود اما تنبیه ها به طور گسترده، شدید و سخت صورت می گرفت و به همین دلیل بود كه كودكان دچار خشونت و ترس بسیاری می شدند اما علم روز به جایی رسید كه تشویق ها افزایش پیدا كرد و در كنار تشویق ها، رقابت های سالم شكل گرفت.

متأسفانه در تبلیغ و معرفی دین مبین اسلام بسیار از عذاب و آتش جهنم سخن به میان آمده است. این گونه سبك و سیاق كه ترس و ناامیدی را در انسان ایجاد می كند بی تردید نوعی از شگردهای دشمنان در جهت خشن نشان دادن، دین اسلام است. عمیق شدن در آیات عذاب كه در قرآن می خوانیم ما را متوجه خواهد كرد كه در پَسِ هر آیه شرایط (ندامت و پشیمانی) نیز برای بازگشت بنده و مورد رحمت و غفران الهی واقع شدنش، وجود دارد. حضرت آدم (ع) اولین خطاكار و گناه كار بودند كه به محض توبه و ندامت مورد بخشش الهی قرار گرفتند. پیامبران بسیاری نیز در طول تاریخ دچار خطا، اشتباه و یا گناه شدند اما توسط پشیمانی و ندامتی كه در پیشگاه خداوند مَنان ابراز كردند، بخشیده شده و از رحمت الهی بهره مند شدند؛ حضرت یوسف (ع) و در زندان متوسل شدنشان به بنده ی خدا و هفت سال بیشتر در زندان ماندنشان؛ حضرت یونس (ع) و در بطن نهنگ حبس شدن و به هنگامه ی توبه، ذكر یونسیه خواندنشان؛ نمونه هایی از لغزش های پیامبران بوده است. در داستان های پیامبران نیز می بینیم تا زمانی تنبیه ها همراه آنان بود كه به ندامت واقعی و درونی نرسیده بودند اما وقتی به پشیمانی حقیقی رسیدند، خداوند نیز توبه ی آنان را پذیرفت و راه را بر آنان هموار كرد.

در قرآن كریم آیات عذاب زیادی وجود دارد اما دقت و بررسی در تمامی آیات نشان می دهد كه تقریباً دو برابر آنچه آیه عذاب در قرآن وجود دارد، آیات رحمت، گذشت و بخشش وجود دارد. بخشندگی، رحمان و رحیم بودن خداوند از صفات عالی او است و از آن جائی كه صفات الهی قابل تغییر و انكار نیست، بنابراین انسانی كه به حد اعلای ندامت و پشیمانی رسیده است، بی شك مورد عنایت خاص خداوند قرار می گیرد. گاهی افراد برای دوری از تنبیه به تظاهر و ریا در ابراز پشیمانی دست می زنند، چنین ندامت هایی مورد پذیرش خداوند نیست چرا كه خداوند بر هر مكر و فریبی آگاه است.

غرض از سفر درون و سنجش اعمال، صرفاً حسابرسی بنده و خدا نیست، گاهی می توان در رسیدگی به اعمال و ارزیابی ها از قوت ها و توانمندی ها در جهت بهبود زندگی و كارگشایی ها بهره جست؛ گاهی نیز در آنالیزها نقاطی را برای خودمان قوت می بینیم كه در واقع نقاط ضعف ماست. وقتی در مسائل بندگی بررسی می كنیم خودمان و خدای خودمان را ببینیم.

ما وقتی به موفقیت رسیدیم و به واسطه آن به اعتماد به نفس بالایی دست یافتیم، در ادامه ایمان و یقین ما تقویت می شود. ایمان و یقین بالا به ما تقوای بیشتری می دهد و تقوای بیشتر ما را به كوی یار نزدیك و نزدیك تر می كند. فردی كه از ایمان و یقین بالایی برخوردار باشد، در نتیجه از نفس سركش و شیطان نیز دور خواهد شد و كسی كه از شیطان درون و بیرون فاصله گیرد، ضریب اطمینان بیشتری كسب می كند.

در برخی از ندامت و استغفارها با این دیدگاه كه از شیطان دور شدیم، به عبادت و مناجات می پردازیم اما نه تنها به آرامش نمی رسیم بلكه دچار آسیب بیشتری می شویم، در این هنگام با گمان این كه خداوند ما را نبخشیده، از خدا فاصله می گیریم. نكته مهم و قابل توجه در این گونه توبه و استغفارها این است كه ما تنها به حس پشیمانی بسنده كردیم و به رفع نقاط ضعفی كه اسباب گناه مجدد را فراهم می كند، نپرداختیم. در استغفار باید تمامی راه ها و دریچه های ورود شیطان به درونمان را بررسی و مسدود كنیم تا در عمل نیز پشیمانی و بازگشتمان را نشان دهیم.

متأسفانه از خصوصیات انسان هاست كه در اولین دفعات ارتكاب به گناه و خطایی دچار عذاب وجدان و ناراحتی می شوند اما رفته رفته با تكرار آن گناه و خطا از ناراحتی فاصله می گیرند و این مسئله برایشان تبدیل به عادت می شود. استغفار و پشیمانی، تنها جنبه فكری ندارد و در واقع اصلاح روش های زندگی، بندگی و عبادی است. وقتی گناهی می كنیم ابتدا باید تجزیه و تحلیل كنیم كه چرا و چگونه گناه مربوطه را انجام دادیم؟

خداوند قبل از این كه از ما چیزی طلب كند، شرایط و امكاناتش را برای ما فراهم می كند. ممكن نیست تصمیمی الهی داشته باشیم و خداوند زمینه های به ثمر رسیدن تصمیممان را مهیا نكند. همه ما گناه و خطا داشتیم، گاهی فوراً به خود می آئیم و ابراز پشیمانی می كنیم و گاهی خودمان را به شیطان می سپاریم، در حالی كه خداوند بارها و بارها فرموده كه شیطان دشمن آشكار انسان است.

خداوند توانمندی های فراوانی را به انسان ها عطا كرده است، عدم شناخت انسان از توانایی ها و قصوراتش در جهت جستجو نكردن آن توانایی ها، انسان را به این فكر اشتباه سوق می دهد كه خداوند به من نعمتی نداده است. ذهن انسان ها قابل پرورش و تربیت می باشد و قابلیت ارتقا دارد. وقتی خود را به بیداری در سحرگاه برای نماز صبح وادار كنیم، به تدریج ذهن ما عادت می كند تا در زمان مقرر به ادای عاشقی بپردازیم. در هنگام برخاستن برای نماز به جای این كه به حساب زمان باقی مانده تا طلوع آفتاب بپردازیم، خود را جزو اولین عابدان درگاه الهی قرار دهیم و از این فرصت برای صحبت و مناجات بهره گیریم.

دلیل این كه افراد در اثر پشیمانی به توبه می پردازند ولی پس از مدتی مجدداً در دام همان گناه اسیر می شوند ناشی از عدم شناسایی نكات و علت های ارتكاب به گناه است. بسیارند افرادی كه در مراسم و مناسبت های مذهبی دائماً در حال استغفار لفظی هستند، غافل از این كه خودشان نمی دانند كه از چه گناهی استغفار می طلبند. وقتی در توبه و بازگشت خود را به چرایی می كشانیم و دلایل را جستجو می كنیم، می توانیم به راحتی از گناه فاصله بگیریم. گاهی همنشینی با افرادی كه در اطراف ما هستند مسبب ارتكاب ما به گناه و خطایی می شود، در این زمان می توانیم با دوری جستن از آن ها زمینه ارتكاب را در خودمان كاهش دهیم. بسیاری از معتادین به مواد مخدر در مصاحبت های خود با افراد معتاد به اعتیاد روی آوردند و در اثر انجام مكرر این اشتباه، شرم و حیای اولیه را از دست داده و در دید عموم به انجام این كار می پردازند. ارتكاب گناه نیز بر همین منوال است، در گناه قبل از این كه قُبح گناه ریخته شود باید به خودمان بیاییم. دامنه آسیب و ویرانی در برخی از لغزش های ما به قدری گسترده است كه بسیاری از اطرافیان ما را تحت الشعاع خود قرار می دهد (همانند اعتیاد كه یك یا چندین خانواده را می تواند به تباهی كشاند).

اگر به حسابمان برسیم قبل از این كه به حسابمان رسیدگی شود، متوجه خواهیم شد كه علت نافرمانی های ما چیست؟ وقتی این چنین امامان ما بر نماز تأكید می كنند، چرا كاهل نمازی می كنیم؟ نماز می تواند ما را از بسیاری گناهان و گرفتاری در امان بدارد. احساسی شدن و تصمیم بر ترك گناه هم نمی تواند ما را در توبه و استغفار ثابت قدم نگه دارد، بنابراین انجام مجدد گناه برای ما باری سنگین تر از پیش در بر دارد، چرا كه پس از توبه و استغفار به انجام گناه پرداختیم. وقتی اقرار ما به گناه نزد خدا برای طلب فرصت، جبران اشتباه و خطایمان صادقانه باشد، قطعاً خداوند این فرصت را در اختیار ما خواهد گذاشت، هر چند این اقرار و استغفار ما در لحظات واپسین حیات دنیوی ما صورت گیرد و این همان امید، توكل، بزرگواری و بخشندگی خداست كه همواره فرصت ها را در اختیار بنده قرار می دهد. وای بر ما اگر ندای یأس سر دهیم و به خاطر بزرگی گناه از بخشندگی و رحمت بی انتهای خدا ناامید شویم.

چنانچه بررسی كنیم، متوجه می شویم، هر موقع كاهل نماز شدیم بسیاری از گناهان و نافرمانی هایمان را انجام داده ایم. اگر در هنگام نماز زمینه انجام گناهی مهیا باشد و ما اولویت را به نماز و اطاعت امر خدا دهیم، خداوند عاشقانه تر از هر زمانی ما را به فرشتگان نشان می دهد. وقتی مادری برای اطاعت فرزند خود تشویق در نظر می گیرد، مگر ممكن است خداوند در ازای اطاعت كردن از دستوراتش تشویق در نظر نگیرد؟

والسلام…